EŞEN çayının iki evladı,XANTHOS ve LETOON

Likya,Anadolu’nun kadim halklarından Luvi/Lukkaların kurduğu
ve daha sonra Yunan kolonizasyonu ile oluşan bölgedir. Teke
yarımadası dediğimiz Batı Antalya ve Doğu Muğlanın
oluşturduğu günümüz Kaş'tan Fethiye’ye uzanan vadinin ve de
ortadan akan Eşen çayının keyfini çıkaran kentler
bölgesidir.Ayrıca günümüz Saklıkenti de Eşen çayının derin bir
vadisidir.

Nil nehri nasıl Mısır’ı yarattı ise Eşen çayı da Likya
cumhuriyetine yaşam öpücüğü olmuştur
diyebiliriz.Eşençayı vadide sarı renge yaklaştığı için
Yunanlılar Xanthos (sarı ) adını vermişlerdir.
Sizlere, bir önceki tanıtım yazımda, bu vadide yamaçta
günümüz Seydikemer/yakaköy bölgesindeki TLOS antik kentini
anlatmıştım.

Eşme çayının yamaçlarında TLOS tan başka,yönetim
merkezi konumunda Xanthos (KINIK),kutsal alan olan
Letoon,Xanthoslu yaşlıların kenti Pınara ve de çayın denize
ulaştığı Pattara kenti bulunmaktadır.

STRABON acaba şunu demişmidir; Xanthosta yaşa Letoonda
ibadet et.!!!!!

XANTHOS,araştırmacılar buranın Luvilerce kurulduğunu adının
Likçe ARRNA olduğunu belirtiler.Çok eski tarihlere gitmeden Mö
1200 yıllardaki Truva savaşında Priamos’a yardım için Lukka
birliğinin gönderildiğini bilmekteyiz.

Xanthos’un önemli ölçüde kentleşmesi Mö 700 lerde başlamış
Mö 549 ta Perslerin hakimiyeti altına girmiştir.Xanthoslular
yüksek erdem sahibi,cesur bir toplum olduklarından Perslerle
savaşın sonucunda,Pers komutan Harpagos’a karşı
kaybettiklerinde ,70 aristokrat aile intihar edip teslim
olmamışlardır.

Herodot bu tarihsel, şok edici olayı şöyle
anlatır....Kentlerine kapandılar,ailelerini,kölelerini ve
mallarını bir burcun üstüne yığıp ateşe verdiler .Kendileri
de aşağı atlayıp savaşıp öldüler, der.

Xanthos Eşen çayının nimetlerinden,Anadolu içlerinden gelen
mal ticaretinde kilit bir noktada olduğundan sahildeki Pataraya
kadar bölgenin başkenti olur.Mö 475/450 arasında önemli
yangınlar geçirir ama İskenderden sonra kent yükselmeye
başlar.Mö 168 de Likya cumhuryeti yukarda belirttiğim kentlerle
beraber ve de Olympos,Myra,Arycanda ile beraber
kurulur.Bouleuterion (meclis) Pataradadır.Kentlerin,kararlarda 1
ila 3 oy kulllanma hakları vardır.Likya cumhuriyetinin esasları
ABD de Beyaz sarayda duvara kazılmıştır.

Kent Mö 42 de Roma eyaleti olarak önemli gelişme ve
yapılanmalara sahip olur.Özellikle Marcus Antonius ve
Vespasianus döneminde büyük Tak ve diğer yapılar inşa
edilir.daha sonra Bizans dönemi ile canlılık azalır en son
darbeyi Emevi arap akınları verir ve yaşam söner.1838 de
padişahtan izin alarak İngiliz Charles Fellows çok önemli
yapıtları İngiltereye götürür ve British Museumda
sergilenir.Bunlar Nereidler anıtı,Harpy anıtının kabartma
panoları ve bir çok kabartma mezar taşları götürülür.
Xanthos’un mimari ayrıcalığı dikey,kule niteliğinde mezarlar
inşa etmeleridir.En önemlisi HArpy kulesidir.Ayrıca kentte iki
akropol,tiyatro ve ona bitişik üç tarafı dükkanlarla çevrili agora
ve yine üzeri kabartmalı kule anıt mezarlar bulunmakta
olup,günümüzde yalnız yeri belli ve British Müseum’a kaçırılan
Nereidler anıtı sayılabilir.

Xanthos’un önemi kıyı Patarada oluşturulan hem ihraç hem ithal
malların depolandığı Granariumlarda ki mal hareketinin
güzergahı üstünde ve nispeten korunaklı bir yerde olmasıdır.

LETOON,Eşme çayının diğer yakasında Mö 700 lü yıllarda
muhtemelen Xanthoslu,Pınaralılar tarafından kurulmuş bir
dinsel ve politik amaçlı kenttir.

Romalı şair ve yazar Ovidius’a göre Letoon’un adı çapkın Tanrı
Zeus’tan hamile kalan Leto’dan gelmektedir.
Burada yeri gelmişken bir izlenimimi aktarmak isterim.50 yıldır
Anadolu arkeolojisinin tutkunuyum ve burada gördüğüm
şudur.Kent son yıllarda onarım ve bakım olarak Xanthostan çok
ileridir.Xanthos’a ilk olarak 1982 de gelmiştim bugün dahi otların
boyu dışında açılan yeni bir yapıt veya yeri değişen bir taş fark
edemedim.Halbuki Letoon’a 6/7 yıl önce geldiğimde ki karmaşa
giderilmiş şimdi gezmekten hoşnut kaldığınız bir antik ortam
oluşmuştur.Emeği geçenlere sevgi ve saygılar.

Letoon’un dinsel bir ilgi yoğunluğu tapınak sayısından
bellidir.Kentin kuzeyinde Leto,ortada Artemis ve güneyde Apollo
tapınakları bulunmaktadır.

Kentte ayrıca yamaca dayalı Tiyatro ve Stoalı agora
mevcuttur.Kent 7 yy dan sonra aynı tahribatlar nedeniyle tarih
sahnesinden çekilmiştir.

Eşen çayının nimetlerine şimdilik burada ara verelim,yeni
güzelliklerde buluşmak üzere. Sevgi ile kalın

M.Cenap Murtezaoğlu 15.06.2024