İç Ege’nin kutsal kenti , AİZANOİ

Canlar,İstanbuldan Antalyaya veya İzmirden Ankaraya giderken
“geçtiğin toprağı tanı,gez gör burada seni bekleyen
güzelliği”desem,inanıyorumki bu yazının bitiminde içinizde bir
kıpırdanma olacaktır.

Kütahya kavşak ilidir ve orada Çavdar Türk boyundan betimlenen
Çavdarhisar diye haritada bir yer vardır.Burası 3000 yıllık bir tarihi
barındıran bir Frig,Yunan,Roma kutsal alanı ve dönemin modern ve
çağdaşı Efes,Miletle yarışabilecek AİZANOİ antik kentidir.
Mitolojiye göre Zeus’un su perisi kızı Erato,dönemin Arkadia kralı
Arkastan bir oğlu olur ve eşine duyduğu büyük aşktan bu kenti
kurar ve oğlunun adı olan AİZANOİ yi verir.

Bu topraklar aynı zamanda Friglerin ve Anadolu’nun ilk ana tanrıçası
KYBELE,nin de farklı bir isimde kutsal anıtını,sunağını barındırır.Burası
Aizanoi kentine 4 km mesafede METER STEUNENE olaral tanımlanan
bir mağara ve yapıdır.Antik yazar Pausanias der ki”Penkalas
(Kocaçay)nehri dolaylarında oturan Frigyalılar ve Aizanoi
halkı,buraya gelenleri Steunos adında heybetli bir mağaraya
götürüp orada Meter Steunos dedikleri ve tasviri olan Ana tanrıcıyı
ziyaret ettirirler.İlginç olan yöre ahalisinin düne kadar burayı ziyaret
edip Aba/abla sultan olarak burada adak sunumları yapmalarıdır.
AİZANOİ kenti Mö 3/2 yy da Bergama ve Bithynai krallıklarına bağlı
yaşamış fakat Roma döneminin Mö 100 lerde başlaması ile gelişimi
hızlanmış özellikle muhteşem Roma yüzyılı olan Ms 100/200 arasında
Domitianus’un ve devamında Hadrianus’un ilgisi ile kent 100 bin nüfusu
aşarak Efes,Milete rakip konuma gelmiştir.
Yöre hem ticaret yolu üzerinde hem de tarımsal üretimin örneğin tahıl ve
şarap merkezi olmuş ayrıca yün üretiminin geliri kenti varsıllaştırmıştır.
Hristiyanlığın Ms 4 yy dan başlayarak etkinleşmesi,piskoposluk
düzeyinde hizmet veren kilise düzenlemesi olmuş ve bunun için Zeus
tapınağı kullanılmıştır.

13 yy da Selçukluların yönetiminde Çavdar boyu buraya yerleşip,kentin
yapılarından yararlanarak Çavdarhisarı kurmuşlardır.Kent tarih içinde
çokça depremle yıkılmıştır.

Aizanoi ,nin ilk keşfi 1824 te olur.!926 da Alman arkeoloji enstitüsü
kazıya başlar ve 1970 lerden başlayarak Kültür bakanlığı kazı
yapmaktadır.

AİZANOİ,nin üç önemli ve nadir kabul edilen yapısı vardır.Dünyanın
sayılı ZEUS tapınaklarından birini barındırması,Tiyatro ve
Stadium’un entegre olması ve Macellum diye tanımlanan ticaret
borsası.

ZEUS TAPINAĞI,Anadolu antik dünyasından bize dört Zeus’e adanan
tapınak barındırmaktadır.Bergama (sökülüp Berline kaçırılmş)
Labranda (bodrum)Euromos (Muğla Milas) ve de AİZANOİ Kütahya.
ZEUS Tapınağı Ms 92 de İmp Domitianus zamanında başlanıp
Hadrianus döneminde bitmiştir.Bir podyum set üzerinde inşa edilmiş
35x55 mt bir alanda her biri 9,50 mt yüksekliğinde 42 İon düzeni sütunla
inşa edilmiştir.Tapınağın altında az rastlanan Cella denilen bir kemerli
kapalı alan vardır ve bugün müze olarak kullanılmaktadır.Sn Ozan
Sağdıç’ın foto arşivinden 1970 yılına ait,daha sonra size aktaracağım
foto ve sık sık yıllar içinde ziyaret ederek çektiğim fotolar bu tapınağın
yeterli ilgiyi görmediği izlenimini vemektedir.Depremle yıkılan sütünlar
hemen yerden kaldırılıp monte edilmeyi beklemektedir.Kütahyalı çok
değerli sanayiciler bu girişime sponsör olamazlar mı???
El değmemiş diğer bir yapı muteşem bir entegrasyon mimarisi olan
TİYATRO ve STADYUM birlikteliğidir.İki yapı 30 lik bir duvarla
yapışıktır.Tiyatro 20 stadum 13 bin kişiliktir.Ne yazık ki burada dünden
kalan her şey kurtarılıp düzenlenmeyi beklemektedir.

Bir Roma kültürü HAMAM ve yarışçıların dinlenme ve eğitim yeri olan
PALAESTRAyı da kapsar.Günümüzde bu alanda bir çalışma
gözükmemektedir

Kentin nehir kıyısında MACELLUM (Borsa) denilen yuvarlak düzende ve
de 4 kmlik sütunlu yolla kent merkezine bağlanan bir mimari örnek yapı
vardır..Burası uzun müddet Pazar yeri gibi kullanılmış ama İmp
Diocletianus (MS 301) bir emirle aynen APHRODİSİAS ta olduğu gibi
burada da tahıl borsasını oluşturmuştur.

Ayrıca BOULEUTERİON ,meclis binası kazı beklemektedir.
AİZANOİ Kocaçay nehrinin iki yakasına kurulmuş olduğundan yayalar
için bir ahşap, araç ve malzeme nakli için dört taş köprü yapılmıştır. iSon
yıllarda hem köprüler onarılmakta ve de ayrıca heyecan veren bir olay
dere yatağında sağlam heykellerin bulunmasıdır

Umarım merak uyandırmışımdır.Gerekli fotolar Facebook sayfamda
seyrinizde olacaktır.

Keyifle dolaşın,emeği geçenlere teşekkürler.

M.Cenap Murtezaoğlu 01.07.2024